Preserving the Essence: The Struggle to Save Fijian Language and Culture

E na gauna oqo, e vakabibi na noda vosavosa makawa ka sa biu kadua na veika e sa yaco mai na Lotu, ka tiko na i Talatala. E sa vakaraitaka ni sa dredre me volai ka cavuti na vosa vaka-Viti ka sega ni vakaraitaki tu ena gauna oqo. Ko Danzel Hazlewood e dua na kavalagi e a tabaki na vosa makawa ni Fijians ena 1850, e vakaraitaka na veisau ni vosa kei na kena nodra mate ga na vosa makawa.

Eda sa vinakata me keimami vakavinakataka na noda vosa e da vakayagataka ena kila na vakabuli ni vakakina na ka vinaka ni kena vulici ka vaka na kena caka na veika e dodonu me veivakarautaka e na nodratou lewenivanua. Tera na i tovo e vaka na Malakudru, Sikele, kei na Matasikasika, kei na tale eso na vosa e sa rui yabaki, e tukuna na kena ibalebale. Me vinaka na noda vakatulewa me da vakayagataka na noda i tovo, e sa tiko na vosa ni veivakararawataki, ka vaka e matata na kena vakayagataki.

E sa mai vakalailaitaka na nodra volai na vosa makawa o Viti, ka ni sa vakaraitaki tiko na kena rairai kei na veisei ni kena i fundament ni vakabuli e na so na gauna. E vinaka me da sa raica na veika era cabora e na soqoni, ka vukea na buca ni nodra bisinisi. Eda sa na mai raica ni sa yaco me rairai na veika e ovalia ni vinaka ka me tiko na veivakararawataki e na vosa ni noda buca.

Eda sa vakauqeti kina ni okoya e va na veisau. E tinai na vosa va cani ka sa vakabibitaki tu e tu ni qari na veivakararawataki kei na i tavi ni veivala gati. E na loma ni veivakarautaki, eda sa vinaka na veika mai na i tovo ni turaga, na veika e da na vukei walu e raica na ratus.

Na veika e sa caka e na kena tovo ka mai vakadriki, e dua na i tavi me da sega ni laurai me da na vakasama, me raica na vei vakanomodi ni vosa vaka-Viti ka kena ibalebale e na veika e dodonu. E vinaka me keimami sa vakaraitaka na i matata ni vosa, ka sa riba na veika e laurai ka vaka na vakanomodi mai na veivakayagataki, me keimami sa mai veivakararawataki.

E sa rui matata na veika e raica e na gauna oqo, ka me vaka na vakaraitaki ni vosa vaka-Toga ka na vu ni yalo ni vukai ka ra veivakauqeti, ka vauci na veika me ra na tuvatuva ka raitayaki me ra sa maroroi tu.